Doctor Pauwke Berkers is onderzoeker aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij is socioloog, en expert op het gebied van genderongelijkheid in muziek. Hij bevestigt de geluiden dat vrouwen het moeilijker hebben in de muzikale wereld.
“Vrouwen hebben vaak een zwaardere weg te bewandelen.” Een ingewikkelde combinatie van veel factoren zorgt daarvoor. Punt één is volgens de socioloog zo klaar als een klontje: gendernormen. Volgens hem begint het al bij de jeugd van een persoon.
“Gender speelt een rol in alle interacties die we hebben met andere mensen. We leren het elkaar aan. Van jongs af aan word je al geleerd wat wel en niet hoort. Kijk naar de recente discussie over speelgoedwinkels die de meisjes- en jongensafdeling schrappen. Die ideeën zitten vastgeroest. Kinderen worden opgevoed naar stereotypes. Meisjes spelen met barbies, jongens met brandweerauto’s. Dat zie je ook terug bij zoiets als instrumenten. Jonge meisjes worden vaak groot met het idee dat ze elegant en lief moeten zijn. Dus ze zijn ook vaker geneigd om instrumenten te kiezen die daarbij horen. Denk aan een piano of een viool. Een meisje dat een basgitaar oppakt krijgt toch wel eens opmerkingen in de trend van ‘Dat past toch niet, zo’n meisje en zo’n grote gitaar.’ Jongens krijgen dat veel minder wanneer zij een piano spelen bijvoorbeeld. En doordat er ook bijna geen vrouwelijke gitaristen of drummers als rolmodel zijn bevestigt dat de stereotypes die er heersen.”
Bubblegumpop
Ook constateert Berkers dat vrouwen relatief gezien het makkelijkst doorbreken in de ‘bubblegum’- popmuziek (denk aan Britney Spears, Katy Perry, Selena Gomez). Volgens meerdere onderzoeken is dat zo omdat vrouwen in dit genre makkelijker te seksualiseren zijn, waardoor ze commercieel gezien aantrekkelijker worden voor een groot publiek. Denk dan bijvoorbeeld aan Britney Spears, die op haar zestiende al als sensueel en ondeugend schoolmeisje werd gemarket door haar platenlabel.
In de bubblegumpop vind je de dus meeste vrouwelijke hit artiesten. En laat nou juist dat genre erg laag staan op de ladder bij muziekrecensenten en kenners. “De grootste groep bekende vrouwen is dus actief in een genre dat over het algemeen negatief afgeschilderd wordt. Dat kan onbewust of bewust bij het grote publiek een beeld creëren dat vrouwen blijkbaar slechte muziek maken. Want alle vrouwen die ik ken maken alleen maar die rotmuziek, denken mensen dan.”
Één is genoeg
Wat daarbij komt is dat vrouwen in masculiene genres vaak tegen een muur aanlopen, omdat er al een vrouwelijke ster in dat genre is. “Ik heb gesprekken gevoerd met platenlabels, en die zeggen dan ‘Oh, maar we hebben toch al een rockchick?’ Alsof er maar plek is voor één vrouwelijke rocker of rapper. Bij mannen zeggen ze niet ‘Oh maar we hebben de Beatles al, laat de Stones maar zitten’, vertelt de socioloog. Dat is een verklaring waarom je buiten de popscene veel minder grote vrouwelijke sterren ziet.
‘Oh maar we hebben de Beatles al, laat de Stones maar zitten'
De hiphop scene is daar een duidelijke illustratie van. In de jaren 90 groeide Lil’ Kim uit tot de grote vrouwelijke rap superster. Ze kreeg dan ook de bijtitel ‘Queen of Rap’. Dat bleef zo tot 2009, toen rapper Nicki Minaj super populair werd. Lil’ Kim werd aan de kant geschoven door het grote publiek, en Nicki werd de nieuwe ‘Queen of Rap’. Een aantal jaar was Nicki de enige echte vrouwelijke superster in de hiphop. Deze laatste paar jaar maakt Cardi B veel furore in de hitlijsten, en gelijk barst de strijd tussen Nicki en Cardi los. Is het tijd om Nicki aan de kant te schuiven? Of laten we Cardi B vallen? Bij mannelijke artiesten komt dit veel minder voor.
Regel van Kanter
De situatie in de muziekwereld blijkt zichzelf te versterken. “In de sociologie bestaat de Regel van Kanter. Deze formule houdt in dat wanneer in een bepaalde groep een minderheid van 15% of minder is, de kenmerken die de minderheid onderscheiden van de meerderheid leidend worden. Dus bijvoorbeeld: je hebt een groep met 100 mensen. 13 daarvan zijn vrouw en de rest is man. Dan wordt het feit dat die 13 vrouw zijn het kenmerk van die personen. Dan gaat het dus bijvoorbeeld veel minder om hoe goed je gitaar kan spelen, maar dat je een vrouw bent die gitaar speelt. Als er 35 vrouwen in de groep van 100 waren zou het wél daar over gaan.” Berkers vertelt dat uit onderzoek blijkt dat vrouwelijke artiesten in vooral masculiene genres als rock en dance vaak grote twijfel hebben over het inzetten van hun vrouwelijkheid. Aan de ene kant zijn ze bang dat wanneer ze hun vrouwelijkheid verbergen ze verdwijnen in het geweld van alle artiesten, maar als ze het wel inzetten bang zijn dat hun succes komt doordat ze vrouw zijn, in plaats van talent. Die onzekerheid is dus terug te leiden naar de Regel van Kanter. Omdat er zo weinig vrouwen zijn worden de vrouwen die er wel zijn vaker beoordeeld op hun geslacht. Dat is een verklaring voor de ongelijkheid die vrouwelijke artiesten vaak ondervinden.
Seksisme?
Berkers deed ook onderzoek naar de aandacht voor artiesten in kwaliteitskranten over een periode van vijftig jaar, van 1955 tot 2005. Wat bleek was dat de aandacht voor vrouwelijke artiesten bijna niet was toegenomen, in tegenstelling tot de aandacht voor mannelijke artiesten. De berichtgeving die hij wel vond, bleef vaak oppervlakkig, vooral gericht op uiterlijke kenmerken van vrouwelijke artiesten. “Er zitten veel mannen op machtige posities in de industrie. Dan hoeft het niet eens bewust te gaan, maar de focus wordt dan al snel gelegd op de visie van die homogene groep. Met andere woorden: mannen handelen vanuit een mannelijk perspectief. Daardoor ontstaan vooroordelen en stigma’s rond vrouwen. Dit gaat al jarenlang op deze manier. Als het publiek maar lang genoeg iets hoort dan gaat ze dat vanzelf geloven. Bewust of onbewust.”
"Als het publiek maar lang genoeg iets hoort dan gaat ze dat vanzelf geloven. Bewust of onbewust.”
Berkers haalt een onderzoek aan waarin radio dj’s aangaven minder vrouwen te draaien omdat ze minder aantrekkelijke stemmen zouden hebben volgens hen. Het bleek helemaal niet zo te zijn. 3FM dj Roos Reijmer draaide in haar show de hele dag alleen maar vrouwen, en er kwam geen enkele reactie op. “Een brein heeft een beperkt aantal opties, het is slechts in staat zoveel verbindingen te leggen. Dus wat het brein doet is generaliseren, zodat het in staat is om die verbindingen wel te kunnen leggen. Zo ontstaan vooroordelen. Die zijn beter toe te passen voor het brein op veel situaties. Een hele bekende is dat vrouwen en techniek een ongelukkige combinatie is. Ik sprak met een vrouwelijke stage manager. Zij werd aangesproken door een mannelijke podiumbouwer. Hij vroeg of ze de tekenaar van het podiumplan wilde halen zodat hij kon vragen waar hij iets moest neerzetten. Maar zij was dus degene die de tekening had gemaakt. Dat maakt die podiumbouwer geen seksist, maar het geeft wel heel mooi aan hoe ons brein generaliseert. Ik heb nog nooit een vrouwelijke stage manager gezien, dus die vrouw zal het wel niet zijn.”
Wetenschap toont aan dat geslacht inderdaad mee blijkt te spelen in hoe mensen muziek ervaren. In 1997 voerden Amerikaanse wetenschappers een onderzoek naar het verschil tussen het aantal aangenomen vrouwelijke muzikanten bij orkesten met open audities versus blinde audities. De uitkomsten waren opmerkelijk. Blinde audities vergroten de kans met 50% procent dat de muzikant de volgende ronde haalt. Ook de kans dat de vrouw de laatste ronde wint verdubbelt wanneer er gespeeld wordt achter een scherm. Deze blinde audities zijn verantwoordelijk voor 25% tot 46% van de toename van vrouwelijke muzikanten in Amerikaanse orkesten sinds 1970 tot 1997.
In 2016 publiceerden onderzoekers van de Universiteit van Toronto een onderzoek naar het image van artiesten. De uitkomst kwam inderdaad weer terug op gender: het ‘archetype’, het ideaalbeeld van wat nou een echte artiest is, blijkt impliciet mannelijk te zijn. Dit is gebaseerd op drie pijlers:
1. Mensen zien creatieve genialiteit vaak als een ‘mannelijk ding’.
2. Voorkeur voor esthetische evaluaties begunstigt systematisch mannen boven vrouwen.
3. De structuur van artistieke carrières, en dan vooral de behoefte aan ondernemende taken en zelfpromotie, vereist bepaalde gedragseigenschappen die bij mannen meer sociaal geaccepteerd zijn dan bij vrouwen.
Oplossing?
Een oplossing om meer succesvolle vrouwen in de muziek te krijgen is volgens Berkers om quota in te voeren. “Het is heel cru, maar discrimineren werkt soms gewoon heel effectief.” Als voorbeeld haalt de expert een paar bedrijven uit Noorwegen aan. Deze bedrijven waren een aantal jaar geleden één van de eersten die een vrouwenquotum invoerden om meer vrouwen in hun top te krijgen. En het bleek zeer succesvol. De vrouwen waren succesvoller in de functie dan hun mannelijke collega’s.
Een ander voorbeeld is zijn eigen dochter. Zij zat in een klas voor beginnende producers. De klas begon met drie vrouwen. Dat ging goed, er was een leuke sfeer en een goede dynamiek. Maar op een gegeven moment stopten de twee andere meisjes ermee. Toen was ze nog de enige vrouw in de klas. En toen veranderde de dynamiek, omdat de andere groep de grote meerderheid was. “Wanneer je eenmaal een grotere groep succesvolle vrouwen in de muziek hebt gaat het vanzelf lopen. Dan hebben meisjes hun rolmodellen op gitaar en achter de draaitafel, en denken ze eerder ‘Dit wil ik ook.’ Aantallen doen ertoe!”